– Kto nie wypije, ten kapuś! – buńczucznie zawołał mały Krzyś, bezbłędnie odtwarzając wypowiedzianą kwestię i kojarząc sobie napoje, o które wujkowi chodziło. Najpierw spróbował Mariuszek i stwierdził, że niedobre, bo grzeje jak pokrzywa. Michał i Grażynka też sprawdzili i potwierdzili, że niedobre, bo drapie w gardło. Potem sprawdzili, co to jest takiego czerwonego i różowego w eleganckich naczyniach na nóżkach. Zdaniem Grażynki było wino i nie było już tak wstrętne jak wódka. Przynajmniej ta w białym kolorze. Po wypiciu Grażynce zrobiło się weselej. Przypomniała zawołanie, które usłyszała na dzisiejszej biesiadzie i które wywołało salwę śmiechu: – Majtki w dół, forsa na stół! – powtórzyła tak samo głośno i wesoło jak ciocia Wanda. Zawołanie to wcale nie zrobiło wrażenia na jej kolegach.

Wszystkie matki po kolei, zachodziły jedna do drugiej, opowiedzieć o wydarzeniu i przekazać ostrzeżenie, że wszystkie chłopięce proce należy obowiązkowo spalić w piecu, a dzieciaki ostrzec, by czasem żadne z nich, nie przyznało się do tego, że jakąkolwiek procę widziało, albo o niej wie. W razie, gdyby dziecku nie udało się przed milicjantem czmychnąć na czas, to przy zatrzymaniu, miało nie okazywać strachu, tylko na wszelkie pytania odpowiadać dwoma słowami: – Nie wiem!

Kowalicha mówiła mojej mamie tak: - „Widzisz, jak to jest, męża nie ma, dziecko jest”. - To ja wtedy pomyślałam, że nie musi być mąż. – Mąż nie musi być, ale jakiś ojciec musi. – Jak to? Przecież tato, to zawsze jest mąż mamusi! – Nie zawsze! – Ze śmiechem powiedziały znające już życie dziewczyny.

Grażynka jeszcze przed ukończeniem siedmiu lat stała się uczennicą pierwszej klasy i miała już pod opieką młodszą od niej o dwa lata Bożenkę. Imponowała jej ta funkcja, co najlepiej było widać w każdy ranek, kiedy dumnie wyprostowana, prowadziła siostrzyczkę do przedszkola. Mówiła wszystkim napotkanym dorosłym, znajomym i nieznajomym „dzień dobry”, po to, aby zauważyli, że prowadzi ona mniejsze dziecko za rączkę.. Różowiała z dumy za każdym razem, gdy ktoś odprowadzał dziewczynki wzrokiem. Miała zawieszony na tasiemce u szyi klucz. Rodzice kazali go chować pod fartuszkiem, ale ona wolała, żeby ludzie ten klucz widzieli.

Pierwszy raz w życiu Grażynka zdała sobie sprawę, że nie wszystkie chłopaki są głupie i złośliwe. Mariusz chyba taki nie był. Nie mogła okazać chłopakowi wdzięczności za zrozumienie, bo bała się dokuczania koleżeństwa z podwórka. Gdyby uznali, że mają się ku sobie, zaczęliby za nimi wołać: „ Panna z kawalerem pod siódmym numerem! Ciuś, ciuś!”, robiąc przy tym palcami gest skrobania marchewki, oznaczający, że bardzo, ale to bardzo wstyd!

– Do tego przedszkola chodzą dzieci niepracujących matek. Pewnie za łapówki. Janinka przedyskutowała sprawę dostania dla córeczek przedszkola z sąsiadką babcią Pelagią. – Dodaj w podaniu informację, że będziesz na mięsie, a przekonasz się, że lepiej ciebie potraktują – poradziła po namyśle doświadczona kobieta. – Na przykład w taki sposób: „Dostałam zatrudnienie w trudnym i społecznie ważnym odcinku gospodarki, bo w sklepie mięsnym”. – Każdy rozpatrujący podanie będzie chciał mieć cię za znajomą i móc poprosić o przysługę – tłumaczyła babcia Pelagia.

Chłopcy byli umundurowani podobne jak wojskowi, chociaż do nich, junaków, bo tak siebie nazywali, bardziej pasowałyby ubranka harcerskie. Sami młodzi, tacy z mlekiem pod nosem. - Pewnie będą skoszarowani, wożeni ciężarówkami do pracy i karmieni ze wspólnego kotła... - Tak chłopcy opowiadali i jeszcze się z tego cieszyli. – Dał się jeden z drugim sprzedać za długie spodnie i prawdziwe buty. – Jeśli nigdy nie miał nowych butów ani spodni, to dla niego może hufiec będzie lepszy od jakiejś bandy, w której nauczyłby się kraść i zabijać…

Głowa mogłaby pęknąć od jego „po co” i „dlaczego”. Pan nie wie, że on potrafiłby tak zawracać mi głowę cały dzień, gdybym na to pozwoliła. Nic bym wtedy w domu nie zrobiła, bo ciągle bym mu tylko odpowiadała. Nie odgoniłabym się od niego. – Nie chciałaby pani, żeby dziecko dużo wiedziało i dużo rozumiało? – Nie chcę, bo wtedy szybko zacznie pyskować i będzie pokazywać te swoje mądrości, jak to jajko mądrzejsze od kury. – Żydowska matka, słysząc, jak rozsądnie dziecko pyta, bardzo by się ucieszyła! – zauważyła Krystyna. – Rośnie mędrzec z mojej krwi! – tak mówili u nich, gdy dzieciak coś tam po swojemu kombinował – wypowiedziała swoje zdanie Natasza. – Do kogo mnie pani porównujesz? Do żydowicy jakiejś!? Sama pewnie jesteś żydowicą – Ignasia przenikliwie wrzasnęła w kierunku Nataszy.

Dla Krzysia zaproszenie do zabawy to był zaszczyt. Zazwyczaj od tej w dwa ognie były odganiany albo wybierany jako ostatni. – Dobrze poczekajcie – szybciutko zerwał się z łóżeczka. Podwórkowa banda już była w kuchni. – Czy możemy się poczęstować? – Nie, bo jeszcze gorące. – Wcale nie takie gorące – usłyszał odpowiedź. Dzieciaki zrozumiały słowa „nie, bo jeszcze gorące” jako przyzwolenie, z ostrzeżeniem, że można się ciastem poparzyć. Natychmiast sprawdziły, czy upieczony sernik jest naprawdę nie do spożycia. Degustacja trwała kilka minut. Parząc brudne palce, rozdrapali luksusowe ciasto.

- Miałam odłożone na masło, a kupiłam i masło, i jajka.
- Ile jajek?
- Dwa. Na jednym nasmażyłam placków ziemniaczanych i już był obiad, a drugie będzie na kolację dla dziewczynek.
- Jak się podzielą jednym jajkiem żeby nie było awantury?
- Dodam mąki rozmąconej w mleku, posiekanej cebulki, naskubię szczypiorku z doniczki i usmażę jajecznicę.

Kiedy już Bożenka należała do średniaków, a Grażynka już była uczennicą, jeszcze bardziej jej się opłacało zabierać młodszą siostrę z przedszkola. Przychodziła do przedszkolnej szatni z tornistrem na plecach, ale zostawiała go do niesienia siostrze. Za frajdę założenia na plecy tornistra i odgrywanie, chociaż w czasie krótkiego przejścia ulicą, roli uczennicy, pięciolatka oddawała siostrze swoją słodką porcję z przedszkola – lukrowaną drożdżówkę. Te pychotki były podawane w przedszkolu na podwieczorek i Bożenka obchodziła się smakiem, żeby mieć przywilej niesienia tornistra. Szła dumna ze sporym ciężarem na plecach, tak, jakby już była nie byle kim, tylko uczennicą.

Jedna drugiej wyszeptała: – Nic nie rozumie… – Pewnie, że nic nie rozumie… Słysząc te słowa, dziecko zrozumiało, że mówi się o czymś bardzo ważnym i bardzo ciekawym, bo nieprzeznaczonym dla dziecięcych uszu. Grażynka zamieniła się w słuch i odwróciła. Przykleiła nosek do szyby i usłyszała. – Z czworgiem jeszcze sobie poradzicie. Lepiej pomyśl, co zrobić ze swoim, żeby więcej ci nie narobił. Grażynka wiedziała już o tym, że dorośli, przede wszystkim mamusie, najczęściej podejmują najciekawsze tematy wtedy, gdy ściszają głos, rozglądają się uważnie naokoło i sprawdzają, czy akurat dziecko się nie przysłuchuje. Wtedy, nawet jak mówią o czymś niezrozumiałym, to warto wszyściutko, co do słowa zapamiętać i powtórzyć Justynie albo Małgosi, żeby wszystko wytłumaczyły.

– Co was tutaj panienki sprowadza? – Chcemy się przedostać na plac Słowiański. – Można przecież dojść do niego chodnikiem. Nawet bez przechodzenia przez jezdnię. – My musimy uciekać przed chłopcami z tamtego podwórka – szybciutko zaczęła wymyślać bajeczkę Justyna. – Naprawdę, zasadzają się na nas chłopcy z tamtego podwórka ze Srebrnej Góry i nie pozwalają nam nigdzie wyjść – łgała jak z nut Małgosia. – Przeszłyście przez mur, żeby przedostać się na plac? – Tak. – Po co? – Tak ładnie grają, że chciałyśmy być bliżej. – Chcecie, żeby was chłopcy dogonili na placu, tam, gdzie mama nie będzie widziała, a nie na podwórku. No, no, no…

Nie wierzę ani w Świętego Mikołaja, ani w Dziadka Mroza tylko w Gwiazdora. - Dlaczego tylko w Gwiazdora? - Bo Gwiazdor to pan przebrany w czerwony płaszcz i czapę z dopiętą brodą, który udaje Dziadka Mroza albo Świętego Mikołaja i rozdaje paczki przygotowane przez rodziców. - Gwiazdor jest ze wszystkich Mikołajów najbardziej prawdziwy.

Każdej zatrzymanej osobie, opowiedziała co i gdzie dzisiaj kupiła, co umyła i co ma jeszcze zrobić, aby wytłumaczyć rozmówczyni, dlaczego znów musi tak bardzo się śpieszyć. Gdyby nie to, że radziła sobie ze sprzedawaniem i to, że każdy chciał mieć ją jako sprzedawczynię po swojej stronie, uznano by ją za wariatkę, którą trzeba omijać. Mówiono na nią Tratatołka. Zaganiana kobiecina trajkotała niczym maszynka do liczenia, którą w swojej pracy, tak naprawdę, to osobiście zastępowała. Zauważyła, że dość często za sobą słyszy głos jakiegoś łobuziaka: – Tratatatach, tratatatach, trrr…. – Co przechodzę przez podwórko, to dzieci bawią się w wojnę – pomyślała.

– Gdyby oni wszyscy słuchali tego samego radia, to nie mieliby powodów do kłótni. A tak, to ci wte, tamci we wte. – Nie wiadomo, czy przy jednym radiu byliby zgodni. Każdy, kto coś usłyszał, mógłby rozumieć to w inny sposób. – No to dobrze, że chociaż wódka ich czasem pogodzi.

Franek miał pomysł, żeby dla żartu na portrecie Bolesława Bieruta albo Józefa Stalina domalować, albo dolepić plasteliną wąsy i okulary. – Nikomu nie stanie się krzywda ani kłopot – uzasadniał. – Przecież taki malunek można zetrzeć ze szkła ścierką, a plastelinę odlepić. – Zwariowałeś! – Kilku kolegów było przerażonych lekkomyślnością pomysłodawcy. – Przez głupka trafimy na parę lat do Jaworzna! – To będzie potraktowane jako znieważanie przywódców państwa i partii! Postanowiono, że pierwszego kwietnia, w tajemnicy przed klasowymi dyżurnymi odpowiedzialnymi za tablicę szkolną, natrą ją smalcem.

Zgłupieli wszyscy od tych szkół! – Dojdzie do tego, że nawet do pilnowania dzieci i do wycierania ich smarków, będą przyjmować magistrów...

Mariuszek Konieczyński odwiedzał swojego rówieśnika Krzysia, przede wszystkim po to, żeby wejść do kuchni, w której krzątała się mama albo babcia kolegi. Potem robił żałosną minkę i czekał, aż zostanie przez gospodynię zauważony. – Co ci jest Mariuszku – pytała zwykle pani Krystyna albo pani Pelagia. – Głodny jestem. Chcę chlebka. Malec tak żałośnie wypowiadał te słowa, że zostawał nakarmiony.